Rynek – Systemy wsparcia

W polskim systemie prawnym figuruje kilka różnych systemów wsparcia, z których można wyróżnić:

• Systemy wsparcia o charakterze inwestycyjnym
• Systemy wsparcia operacyjnego.

Pomoc przyznawana jest dla danej instalacji odnawialnego źródła energii lub instalacji wysokosprawnej kogeneracji i możliwe jest uzyskanie zarówno pomocy inwestycyjnej, jak i pomocy operacyjnej, przy czym obowiązują limity. Uzyskując pomoc inwestycyjną zmniejsza się zapotrzebowanie na środki własne lub dłużne do realizacji przedsięwzięcia. Współfinansowanie inwestycji z wykorzystaniem środków publicznych wymusza później zredukowanie jednostkowej (zwykle do MWh energii elektrycznej) pomocy przyznawanej na etapie operacyjnym (działalności eksploatacyjnej).

Dotacje inwestycyjne przyznawane są w konkursie o dofinansowanie i poziom pomocy zależny jest od regionu, od wielkości przedsiębiorstwa oraz od kosztów kwalifikowanych. Jej uzyskanie wymaga rywalizacji miedzy inwestorami w konkursie w oparciu o kryteria oceny formalnej i merytorycznej. Pomoc publiczna inwestycyjna ograniczona jest do puli środków dedykowanych danemu konkursowi. Zwykle pula środków w danym konkretnym konkursie danego działania w ramach programów operacyjnych wynosi od ok. 50 do ok. 200 mln zł. Pomoc inwestycyjna występuje w postaci dotacji, dofinansowania (granów), pożyczki preferencyjnej.

Pomoc operacyjna przyznawana jest do wytwarzanej lub wprowadzanej energii elektrycznej do sieci elektroenergetycznej odpowiednio. Pomoc przyznawana jest jeśli jednostka wytwórcza kwalifikuje się do pomocy (spełnia określone ustawowo kryteria – dotyczy odpowiednio ustawy Prawo energetyczne, ustaw o odnawialnych źródłach energii i aktów wykonawczych), a przedsiębiorstwo wytwarzające posiada wpis do rejestru KOWR (w przypadku biogazowni rolniczych) lub koncesję (pozostałe źródła odnawialne i jednostki kogeneracyjne opalane paliwami innymi niż biogaz rolniczy). Jednostka wytwórcza musi być przyłączona do sieci elektroenergetycznej Krajowego Systemu Elektroenergetycznego lub dystrybucyjnej sieci gazowej w przypadku wtłaczania biogazu rolniczego.

Dotychczas znane były systemy operacyjne wspierania wytwórców energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii lub wysokosprawnej kogeneracji w postaci praw majątkowych do świadectw pochodzenia, tzw. certyfikaty. Mechanizm wspierania certyfikatami wprowadzony został po akcesji Polski do Unii Europejskiej:
Zielone certyfikaty dla energii elektrycznej wytwarzanej brutto (źródła koncesjonowane/rejestrowane i przyłączone do sieci elektroenergetycznej).

• Zielone certyfikaty dla energii elektrycznej wytwarzanej brutto (źródła koncesjonowane/rejestrowane i przyłączone do sieci elektroenergetycznej).
• Żółte, fioletowe i czerwone certyfikaty dla wolumenu obliczonej ilości energii elektrycznej wytworzonej w jednostce kogeneracji wysokosprawnej. Zwykle, przy odpowiednim wykorzystaniu ciepła wytwarzanego w celach użytkowych, wolumen energii elektrycznej z kogeneracji był tożsamy z wolumenem energii elektrycznej wytwarzanej w tej jednostce:

1. Żółte certyfikaty – dla małych jednostek kogeneracji o mocy do 1 MW lub opalanych paliwami gazowymi (cena ok. 110 zł/MWh)
2. Fioletowe certyfikaty – dla jednostek opalanych metanem uwalnianym z kopalń lub gazem pozyskanym z biomasy (cena ok. 60 zł/MWh)
3. Czerwone certyfikaty – dla pozostałych jednostek kogeneracji (cena ok. 30 zł/MWh)

Warto dodać, że:

• Fioletowe certyfikaty wprowadzono w 2010 r.
• Od 1 stycznia 2019 r. nie ma możliwości uzyskać zbywalne (wartościowe) certyfikaty z kogeneracji dla energii elektrycznej wytworzonej w kogeneracji po tej dacie (mechanizm certyfikatów dla kogeneracji został zdeaktywowany)
• W 2010 r. wprowadzono możliwość „łączenia” certyfikatów ze źródeł OZE spełniających jednocześnie kryterium kogeneracji wysokosprawnej
• W 2010 r. wprowadzono możliwość uzyskania certyfikatów brązowych (tożsame z zielonymi) dla ekwiwalentnej energii elektrycznej odpowiednio obliczonej i wynikającej z ilości wtłoczonego do sieci dystrybucyjnej biogazu rolniczego.
• W 2016 r. wyodrębniono z zielonych i brązowych certyfikatów wolumen dedykowany tyko biogazowniom rolniczym – nazwano je błękitnymi certyfikatami.
• Nie ma możliwości uzyskania już certyfikatów z kogeneracji (żółtych, fioletowych, czerwonych)
• Zielone lub błękitne certyfikaty mogą być pozyskane ze źródeł odnawialnych odpowiednio oddanych do użytkowania przed 1 lipca 2016. Po tej dacie nie ma możliwości włączenia do systemu certyfikatów nowych jednostek wytwórczych, z wyłączeniem biogazowni rolniczych działających na zasadzie wytwarzania i wtłaczania biogazu rolniczego do sieci.

Obecnie system wsparcia dla odnawialnych źródeł energii (nowe wejścia do systemu lub przejście do systemu z działającymi instalacjami na certyfikatach) oparty jest o:

– Dla źródeł odnawialnych:

• Dopłaty aukcyjne,
• Ceny gwarantowane lub ceny premiowane

– Dla źródeł kogeneracyjnych:

• Premie gwarantowane

W przypadku kogeneracji, dla jednostek większych niż 1 MW aby uzyskać wsparcie wymagane jest by odpowiedni wolumen wytwarzanego ciepło wprowadzony został do sieci ciepłowniczej, a wsparciu podlegać będzie energia elektryczna wprowadzona do sieci elektroenergetycznej i sprzedana. Tylko małe jednostki mogą być wspierane na zasadach podobnych do obowiązujących w wygaszonym systemie żółtych certyfikatów (dowolny użytkowy cel zużycia ciepła i możliwość konsumowania energii elektrycznej na własne cele przedsiębiorstwa).

Nowy system wsparcia dla kogeneracji oparty jest o:

• premie kogeneracyjne gwarantowane dla tzw. małych jednostek o mocy elektrycznej zainstalowanej do 1 MW,
• premie kogeneracyjne gwarantowane aukcyjne dla jednostek o mocy większej niż 1 MW, ale mniejszej niż 50 MW, które mogą być przyznane po wygraniu aukcji na sprzedaż energii z wysokosprawnej kogeneracji,
• premie kogeneracyjne indywidualne dla jednostek o mocy elektrycznej większej niż 50 MW.

Wysokość pomocy zarówno w przypadku źródeł OZE jak i CHP limitowana jest cenami referencyjnymi odrębnie ustalonymi dla rodzaju i wielkości instalacji.

Dla biogazowni rolniczych ceny referencyjne (maksymalna limitowana pomoc wraz z zawartą w niej wartości sprzedawanej na hurtowym rynku energii elektrycznej) wynoszą dla instalacji wyposażonych w jednostki wysokosprawnej kogeneracji:

• 730 zł / MWh dla instalacji o mocy elektrycznej zainstalowanej do 0,5 MW
• 680 zł / MWh dla instalacji o mocy elektrycznej zainstalowanej od 0,5 MW do 1 MW
• 640 zł/MWh dla instalacji o mocy elektrycznej zainstalowanej powyżej 1 MW.

Obie rodzaje pomocy (inwestycyjną i operacyjną) można „łączyć” przy czym uzyskując wsparcie inwestycyjne należy je odpowiednio skorygować w dół przy wnioskowaniu o pomoc operacyjną.

W ramach pomocy publicznej działają jeszcze prawa majątkowe efektywności energetycznej dedykowane przedsięwzięciom np. za wymianę oświetlenia na LED lub zastępującym stare źródło ciepła ciepłem z kogeneracji (przedsięwzięcia efektywności energetycznej). Dla tego typu przedsięwzięć poziom rocznej efektywności wyrażonej w toe (tona paliwa ekwiwalentnego) wspierany jest białymi certyfikatami efektywności energetycznej. Certyfikaty te przyznawane są jednorazowo w oparciu o dane audytorskie jako pomoc quasi inwestycyjna zależna silnie od osiągniętego rocznego efektu energetycznego (od ilości zaoszczędzonej energii w wyniku przeprowadzonej inwestycji mającej na celu poprawę efektywności energetycznej).

Dopuszczona jest również pomoc w postaci redukcji podatku akcyzowego, zwykle z wyzerowanym poziomem dla energii elektrycznej zużytej na potrzeby wytwarzania. Ale są większe możliwości zwolnień akcyzowych.

Rynek – Źródła wytwórcze w Polsce

Na potrzeby wytwarzania energii zużywanej przez odbiorców wykorzystuje się zarówno źródła konwencjonalne, jak i źródła odnawialne. Udział tych ostatnich w całkowitym bilansie jest w Polsce jeszcze niewielki i szacowany przez różne źródła na poziomie 10%-20%. Nie jest łatwo podać precyzyjne statystyki, a różne wyniki danych statystycznych mogą wynikać z różnych zakresów danych:

• Część danych pozyskana jest w oparciu o wyniki pomiarów (zwłaszcza energia elektryczna ze źródeł przyłączonych do sieci), a część szacowana (zwykle ciepło z rozproszonych źródeł, energia elektryczna z źródeł off-grid)
• Podaje się udział energii pierwotnej z OZE lub udział dotyczący produkcji lub udział dotyczący zużycia finalnego
• Podaje się zużycie energii brutto lub netto, z udziałem importu/exportu w bilansie lub bez
• Podaje się dane ograniczone tylko do sektora elektroenergetyki lub łącznie dla wszystkich sektorów
• Stosuje się jakąś metodyką promującą np. wykorzystanie biopaliw z większym wskaźnikiem lub odnawialnych źródeł w transporcie, jak metodyka z Dyrektywy 2009/28/WE.

Dla przykładu, w dobie rozwoju aut elektrycznych, będzie rosła produkcja energii elektrycznej. Jednak w statystykach związanych z zużyciem energii nie będzie figurować w sektorze elektroenergetyki, jeśli energia ta zużyta będzie przez pojazdy na potrzeby transportowe. Pojawi się natomiast wzrost wykorzystania energii elektrycznej zużywanej w transporcie.

Dotychczas znany był mechanizm 5 wymiarowego systemu: źródło, wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja, odbiorca. Rynek energii zmienia się. Dotychczas dominujący scentralizowany system wytwarzania i połączone z nim sieci przesyłowe powoli przechodził będzie w kierunku rozproszonych źródeł blisko odbiorców (źródła OZE i kogeneracyjne gazowe) uzupełnionych o magazyny (7-wymiarowy system energetyczny). Już dziś przemysł i indywidualni mieszkańcy inwestują we własne źródła energii. Jeśli rozwój technologii magazynów energii doprowadzi do niskich kosztów magazynowania w przyszłości energia generowana będzie wyłącznie z wiatru i ze słońca. Taki proces będzie długotrwały i przez dekady niekontrolowany odbiór energii ze źródeł silnie zależnych od pogody musi być wspierany systemami opartymi o paliwa konwencjonalne. Stabilne rozproszone źródła na własne potrzeby przemysłu pozyskiwane będą w oparciu o kogenerację z biogazu oraz kogenerację z gazu ziemnego, LNG.

Rynek – zużycie energii i ceny

Rynek energii można podzielić na trzy sektory: elektroenergetykę, ciepłownictwo i chłodnictwo oraz transport. W Polsce średnie roczne zużycie energii elektrycznej wynosi ok. 160 TWh brutto (zużycie przez odbiorców końcowych rocznie ok. 125 TWh netto) i stanowi ok. 25% całkowitego wolumenu energii we wszystkich sektorach zużywanej brutto łącznie. Największy udział w zużyciu stanowi energia cieplna.

Ceny energii, zwłaszcza energii elektrycznej silnie zależą od kosztów pozyskania nośników, kosztów wytwarzania i innych czynników, w tym (para)podatków. Koszt energii to nie tylko koszt zmienny pozyskania energii elektrycznej czynnej zwykle której towarzyszy zmienny koszt podatku akcyzowego (obniżony z 20 zł/MWh do 5 zł/MWh w noweli ustawy o podatku akcyzowym dokonanym w grudniu 2018 r.), ale również koszty zmienne jej transportu (dystrybucji) wraz z kosztami towarzyszącymi zmiennymi i stałymi (jakościowe, przejściowe, opłaty OZE, opłata kogeneracyjna). Mechanizmy wspierania operacyjne przenoszone są poprzez stosowne regulacje na spółki obrotu energią elektryczną oraz spółki zajmujące się jej dystrybucją a następnie na odbiorców końcowych. W efekcie w cenie energii elektrycznej czynnej „ukryty” jest koszt tzw. kolorowania związanego z rozwojem odnawialnych źródeł energii w „starym” systemie wsparcia zielonymi/błękitnymi certyfikatami, ale również koszt związany z deaktywowanym systemem certyfikatów z kogeneracji, koszty związane z białymi świadectwami efektywności energetycznej. Oprócz tego w kosztach czynnej energii włączone są koszty wytwarzania i koszt marży. W koszcie wytwarzania natomiast włączona jest opłata za emisje.

Rosnące ceny zmienne pozyskania energii na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej silnie wpływają na decyzje inwestycyjne zmierzające w kierunku uniezależnienia się od dostaw energii elektrycznej z zewnątrz. Rozwiązaniem są źródła odnawialne, zwłaszcza biogaz i instalacje PV (te ostatnie z dużą zmiennością poziomu produkcji w czasie doby i w sezonach roku) oraz źródła kogeneracyjne (opalane gazem ziemnym, LNG, i innymi) zwłaszcza przy jednoczesnym zapotrzebowaniu na ciepło w celach technologicznych, grzewczych (szklarnie, suszarnie).

Przy cenach w kosztach zmiennych sięgających powyżej 350 zł/MWh (35 gr/kWh) i jednoczesnym zagospodarowaniu ciepła wytwarzanego w kogeneracji jako koszt uniknięty pozwala na opłacalną inwestycję w jednostkę kogeneracji z silnikiem gazowym z okresami zwrotu poniżej 6 lat.

W Polsce zużywa się rocznie łącznie ok. 16,5 mld m3 gazu ziemnego w różnej postaci wykorzystywanego w przemyśle, w elektrowniach oraz w gospodarstwach domowych. Większa część gazu ziemnego jest importowana:

• Z Rosji: ok. 10 mld m3
• Z Czech i Niemiec ok. 2 mld m3 (w tym także część jako pośrednio z Rosji)
• Z Kataru: ok. 5 mld m3 rocznie (w postaci skroplonej).
• Rodzima produkcja wynosi ok. 4,5 mld m3 gazu rocznie.

Rynek – Wejście na rynek: rejestracje, koncesje

Aby wytwarzać energię elektryczną lub ją dystrybuować lub też prowadzić obrót (kupować na rynku hurtowym i sprzedawać bezpośrednio do odbiorców końcowych) niezbędne są odpowiednie zezwolenia:

• Wpis do rejestru prowadzony przez Prezesa KOWR dla wytwórców biogazu rolniczego lub energii elektrycznej biogazu rolniczego.
• Koncesję Prezesa URE w przypadku pozostałych źródeł, zwłaszcza w kogeneracji oraz ze źródeł odnawialnych niezależnie czy energia elektryczna jest wytwarzana i wprowadzana do sieci czy też zużywana na własne potrzeby przedsiębiorstwa wytwarzającego.
• Wpis do rejestru prowadzony przez Operatorów Sieci Dystrybucyjnych lub Prezesa URE odpowiednio dla mikroinstalacji lub małych instalacji nie stanowiących biogazowni rolniczych.
• Koncesję Prezesa URE w zakresie dystrybucji lub obrotu energią lub paliwami.

Wpis do rejestru uzyskuje się dość szybko (w ciągu kilku dni). W przypadku koncesji może trwać kilka miesięcy i wymaga, wraz z przygotowaniem wniosku o wydanie koncesji, dołączenie i przygotowanie szeregu dokumentacji, w tym administracyjnych, technicznych i ekonomicznych. Przed uzyskaniem koncesji można wnioskować o uzyskanie promesy koncesji (uzyskanie promesy znacząco przyśpiesza i ułatwia uzyskanie koncesji). Wraz z wnioskiem o wydanie promesy koncesji bada się tzw. efekt zachęty w przypadkach kiedy wnioskodawca planujący wytwarzać energię (zwłaszcza w kogeneracji) i korzystać z pomocy publicznej (dotacji, dopłat, certyfikatów). Ważne aby badanie efektu zachęty (złożenie wniosku o wydanie promesy koncesji z badaniem efektu zachęty) przeprowadzić zanim zamierzenie inwestycyjne stanie się nieodwracalne (czyli przed złożeniem zobowiązania w zakresie dostawy urządzeń służących wytwarzaniu energii elektrycznej) oraz przed wnioskowaniem o wydanie pomocy. W innym przypadku uzyskanie pomocy nie będzie możliwe (nie dotyczy pomocy uzyskiwanej w drodze rywalizacji aukcyjnej).